اهمیت روانشناسی کودک و نوجوان

روانشناسی کودک چیست ؟ 

تعریف روانشاسی کودک چیست ؟ شیوه های صحیح فرزند پروری ، نحوه تعامل و روابط مناسب با فرزندان از مهمترین موضوعات برای روانشناسی کودک می باشد. تربیت فرزندان یا فرزند پروری نیاز به آگاهی و آشنایی با نحوه عملکرد و اصول آن دارد. کودکان نیز همچون بزرگسالان دچار آشفتگی های روانی – رفتاری می شوند. نوزاد انسان در میان سایر موجودات عالم طولانی ترین زمان را نیاز دارد که قابلیت ها و توانایی های خود را پرورش و آشکار سازد. نوزاد انسان با کمترین توانایی‌ها با این حالت به دنیا می‌آید و به مراقبت زیاد نسبت به سایر موجودات نیاز دارد.

این مراقبت توسط پدر و مادر در وهله اول و توسط اطرافیان و جامعه در وهله دوم اعمال می شود، که بدون آگاهی از دانش و آموزش شیوه های فرزند پروری صحیح امکان ندارد و اهمیت روانشناسی کودک و نوجوان نیز از این دو موضوع ناشی می شود.

رشد یک فرایند چند بعدی است. این رشد شامل رشد جسمی، رشد زبانی، رشد عاطفی، رشد شناختی، رشد اجتماعی، رشد اخلاقی و رشد شخصیتی است. اهمیت این توجه به تمام ابعاد رشدی باعث آگاهی و شناختی متعادل و چند بعدی در مورد کودک می شود و والدین و سایر افراد مرتبط با کودک را در درک و رفتار صحیح با کودک یاری می نماید. کودکان در سنین مختلف نیازها و اولویت های مختلفی دارند.

هدف اصلی و اهمیت روانشناسی کودک چیست ؟

روانشناسی کودک یکی از مهم ترین و پر کاربرد ترین شاخه ها ی علم روانشناسی است . در صورتی که افراد در دوران کودکی از مشاوره ها و روان درمانی های تخصصی بهره مند شوند از مراجعه به روانپزشک در سایر دوران عمر بی نیاز خواهند شد زیرا بسیاری از رفتارها ی ناهنجار دوران بزرگ سالی ریشه در دوران کودکی افراد دارد.

شاخه روانشناسی کودک به بررسی روند رشد اخلاقی، اجتماعی کودک به صورت همزمان با رشد جسمانی او می پردازد. از دیدگاه علم روانشناسی دوران کودکی و نوجوانی دوران پایه گذاری رشد و شکل گیری شخصیت کودکان به شمار می آید و به همین جهت در تعیین شخصیت آینده افراد تاثیرات به سزایی دارد.

استفاده از مشاوره متخصصان روانشناسی کودک و نوجوان در سنین اولیه رشد و شکل گیری شخصیت می تواند منجر به افزایش توانمدیهای شخصی افراد در مواجه با مشکلات و سختی های احتمالی زندگی شود. روانشناسان و متخصصان روانشناسی کودک و نوجوان بر این باورند که در مواجه با برخی موارد و در آستانه برخی از مراحل زندگی کودک مشاوره های روانشناسان کودک می تواند تاثیرات مثبت به سزایی در عبور موفق کودکان از این بحران ها داشته باشد.

از آن جا که در دوران کودکی و نوجوانی علاوه بر رشد جسمانی، شخصیت افراد نیز شکل گرفته و تثبیت می شود بنابراین این دوران را می توان سنگ بنای شکل گیری شخصیت افراد به حساب آورد. از این رو عدم توجه به مشکلات و اختلالات در این دوران می تواند خسارات جبران ناپذیری در سال های آینده به دنبال داشته باشد و از سوی دیگر توجه، رسیدگی و درمان مشکلات در مراحل اولیه می تواند منجر به کسب موفقیت های بسیار در آینده افراد شود.

روانشناسی رشد

روانشناسی رشد، شاخه ای از علم روانشناسی است که تلاش می کند تغییراتی را که در طول زندگی، از زمان تشکیل نطفه تا زمان مرگ، در آدم رخ می دهد مطالعه کند. روانشناسان رشد معتقدند ویژگی های افراد و تغییراتی که در طول دوره زندگی، از دوره جنینی تا دوره سالمندی، در افراد رخ میدهد میتواند معلول دو دسته عوامل زیستی و محیطی باشد.

• وراثت : وراثت به عنوان یک عامل زیستی مؤثر بر رشد شناخته شده است. عوامل زیستی، ایجاد کنندۀ صفاتی هستند که از قبل در فرد نهفته است. برخی از این صفات از بدو تولد در رفتار نوزاد ظاهر می شود؛ مثلاً نوزادی را در نظر بگیرید که در هفته اول تولدش تمام بستگان و اطرافیان
  تلاش میکنند تشخیص دهند از لحاظ ظاهری شبیه به کیست؟ پدر، مادر، مادر بزرگ و … ؟ بروز برخی صفات دیگر نیازمند گذر زمان است و در شرایط خاص ظهور می کند. یعنی برای راه افتادن، حرف زدن و یا آموختن خواندن و نوشتن یک آمادگی خاص نهفته لازم است تا کودک شروع به حرف زدن و یا خواندن و نوشتن بکند.
• عوامل محیطی : متخصصان رشد معتقدند علاوه بر عوامل زیستی، عوامل محیطی نیز در تغییرات رشدی مؤثر هستند. عوامل محیطی در بیرون از فرد وجود دارد و بر بروز تغییرات در جنبه ها و در مراحل مختلف رشد تأثیرگذار است.

یادگیری یکی از مهم ترین عوامل محیطی است که بر روی تغییرات رشدی تأثیر بسزایی دارد. بسیاری از توانمندی های جسمانی و شناختی به موازات افزایش سن در کودکان از طرق مختلف به یادگیری نیاز دارد؛ مثلا با افزایش سن، تعداد لغاتی که کودکان میتوانند به زبان بیاورند افزایش می یابد، به شرطی که کودکان در محیط خود این لغات را به صورت مکرر شنیده باشند و امکان یادگیری این لغات برای آنها فراهم شده باشد.

روانشناسی رشد ، در ابتدا بیشتر بر روی کودکان و نیازهای پرورشی و نیز رفتارهای آنها متمرکز بود. اما به تدریج در نیمه های قرن بیستم، گذار کودکان به نوجوانی و جوانی و سپس تحولات انسان‌های بالغ و تغییرات دوران کهنسالی هم، مورد توجه قرار گرفت. به این صورت، روانشناسی رشد عملاً تمام محدوده‌ی عمر انسان را مورد توجه قرار داد و به همین علت، گاهی به این شاخه از علم روانشناسی ، Life-span Psychology (روانشناسی دوره‌های مختلف عمر) نیز گفته می‌شود.

روانشناسی کودک به عنوان یکی از زیر مجموعه های « روانشناسی رشد » با هدف نگاه دقیق و علمی به کودک و نیازهای او و یافتن شیوه های صحیح پرورشی و آموزشی کودک از اولین سالهای تاسیس روانشناسی علمی مورد توجه بوده است. در طول این سالها روان شناسان به مطالعه و تحقیق در مورد جنبه های مختلف رشد کودک پرداخته اند. هدف رشته روانشناسی کودک که یکی از زیر شاخه های رشته روانشناسی رشد محسوب می شود بررسی دقیق و موشکافانه نیازهای کودکان و شناخت و ارائه راهکارهای صحیح و اصولی برای تامین و پاسخ گویی به این نیاز ها است. عمده ترین بخش  مورد مطالعه در حوزه روانشناسی کودک مربوط به موارد زیر است:

جنبه های مختلف رشد از نظر روانشناسی کودک چیست ؟

رشد یک فرایند چند بعدی است. این رشد شامل رشد جسمی، رشد زبانی، رشد عاطفی، رشد شناختی (Cognitive Development) ، رشد اجتماعی ، رشد اخلاقی و رشد شخصیتی است و توجه به مطالعه در مورد تمام این جنبه ها یکی از اهداف روانشناسی کودک است. اهمیت این توجه به تمام ابعاد رشدی باعث آگاهی و شناختی متعادل و چند بعدی در مورد کودک می شود و والدین و سایر افراد مرتبط با کودک را در درک و رفتار صحیح با کودک یاری می نماید.

کسانی که کودکی سخت و ناراحت‌کننده‌ای را پشت‌سر گذاشته‌اند، معمولا نمی‌توانند بخش زیادی از کودکی‌شان را به‌‌خاطر بیاورند و بیشتر چیزی که به‌طور خاص در ذهن دارند، خاطرات لحظه‌ای و واضحی است که هیچ پس‌زمینه‌ی مشخصی ندارند. این افراد معمولا قادر به یادآوری روایت منسجمی از کودکی، نوجوانی، اوایل بزرگ‌سالی و حتی گاهی دوران‌های بعدی زندگی‌شان نیستند.

نیازهای کودک در سنین مختلف

باید در هر مرحله نیازهای معینی مورد توجه قرار گیرد تا انسان احساس امنیت، رضایت، عشق، خشنودی یا خلاقیت کند. تا زمانی که نیازهای ابتدایی انسان یعنی سلامت روحی و جسمی ارضا نگردد نمی توان به نیازهای متعالی تر مانند استقلال، مسئولیت یا خود شکوفایی پرداخت. کودکان دارای نیازهای (Needs) متعددی هستند و در سنین مختلف یکی یا چند مورد از این نیازها در مقایسه با سایر نیاز در اولویت می باشد. برای مثال، در مرحله نوزادی (صفر تا دو سالگی) نیازهای جسمانی در اولویت قرار دارد. در حالیکه در دوران نوجوانی (سنین بعد از ۱۲ سالگی) نیاز به استقلال فردی در اولویت می باشد. برای اینکه فرزندتان در محیط خود با دیگران و درون خودش احساس آسایش داشته باشد، نیازهایش باید با ترتیب زیر تامین گردد.

1. نیازهای جسمانی نیازهای اولیه و اساسی مانند غذا، نوشیدنی، خواب و سرپناه، نیازهایی هستند که برای ادامه بقا ضرورت دارند و تا زمانی که برآورنده نشوند بقیه نیازها در اولویت قرار نمی گیرند.
2. نیازهای امنیتی فرزند شما به حفاظت ابتدایی در برابر طبیعت، به منطقه ای امن، با ثبات و احساس امنیت در برابر آسیب های جسمی و روحی نیاز دارد.
3. نیازهای روحی برای اینکه فرزندتان بتواند در محیط اطراف خود احساس آسایش داشته باشد باید احساس کند شما او را دوست دارید، در این صورت می تواند متعلق به گروه اجتماعی شود. این نیازها شامل وابستگی، تعلق خاطر، عشق و عاطفه می باشند.
4. نیازهای ارزشی برای تقویت عزت نفس، باید فرزندتان در یک گروه به رسمیت شناخته شود. باید به گروهی تشکیل شده از بچه های دیگر ملحق شود و برای ارضا شدن نیازهای ارزشی و احساس رضایت و آسودگی واقعی باید احساس کند که واقعا پذیرفته و تایید شده است.
5. نیازهای شناختی فرزند شما احتیاج به کسب دانش، یادگیری، شناخت و گسترش درک خود و دیگران دارد با این کار توانایی ها و مهارت های ذهنی خود را تقویت می نماید.
6. خود شکوفایی خود شکوفایی از طریق شناخت خود و استعدادها و مهارت ها کسب می گردد. فرزند شما به خود شکوفایی یا شناخت واقعی خود احتیاج دارد.

شیوه های صحیح فرزند پروری

شیوه های صحیح فرزند پروری ، نحوه تعامل و روابط مناسب با فرزندان از مهمترین موضوعات برای علم روانشناسی کودک می باشد. بیشتر پدر و مادرها فرزند پروری را کاری ساده تلقی می کنند و بر این باور هستند که هر کسی می تواند از عهده این امر برآید. (البته این دیدگاه بیشتر در والدین بدون فرزند دیده می شود) اما فرزند پروری نیاز به آگاهی و آشنایی با نحوه عملکرد و اصول آن دارد و تحقیقات حوزه روانشناسی کودک و نوجوان اصول و روشهای متعددی را متناسب با سنین مختلف یافته است.

بهداشت روانی کودکان به شیوه تعامل والدین با آن ها بستگی دارد. با وجودی که هر پدر و مادری در آرزوی فراهم ساختن بهترین امکانات در خانه هستند، امّا ممکن است به شیوه صحیحی آن ها را در اختیار فرزندانشان قرار ندهند و آگاهی کافی از مهارت های فرزند پروری نداشته باشند.

مقابله با برخی مشکلات رفتاری _ روانی دوران کودکی

آسیب‌های روانیِ وارده در سنین اولیه‌ی زندگی پدیده‌ی شایعی است که درصورت درمان‌نشدن می‌تواند بزرگ‌سالی پردردسری را برای فرد رقم بزند. به‌طور کلی ترومای رشدی یعنی تجربه‌ی شرایط دشوار و حوادث ناگوار در کودکی. کم نیستند کودکانی که در سنین قبل از مدرسه با تجربیات سختی مانند خشونت خانگی یا آزارهای جنسی روبه‌رو می‌شوند و داغ این تجربیات را تا سال‌ها بعد یدک می‌کشند.

کودکانی نیز که مدام از سوی مراقبان‌شان با بی‌توجهی مواجه‌اند یا غم فوت نزدیکان‌شان را تجربه می‌کنند، قطعا ازلحاظ سلامت روانی آسیب‌پذیرتر خواهند بود. برخی دیگر از مشکلات و آشفتگیهای رفتاری _ روانی کودکان عبارتند از: اتیسم (Otism) ، اختلالات یادگیری ، اختلالات توجه ، اختلالات دفعی، ناخن جویدن و … .

برخی دیگر از حساس ترین و مهم ترین موارد مورد تاکید روانشناسان کودک عبارتند از : ورود یک عضو جدید به خانواده  ( تولد فرزند جدید، اضافه شدن پدر بزرگ و مادر بزرگ به جمع خانواده ) – در آستانه وورد به دوران بلوغ و نوجوانی – در آستانه برقراری ارتباطات صمیمی و عاطفی – در زمان از دست دادن یکی از اعضای خانواده و یا بستگان درجه اول – در صورت عدم توانایی در برقراری ارتباط با گروه همسالان – در صورت وجود وابستگی بیش از حد به والدین – در صورت مشاهده اختلالات رفتاری  و بسیاری موارد دیگر که با کمک جلسات روانشناسی و استفاد از توصیه های تخصصی و تجربی متخصصان روانشناسی کودک و نوجوان به سادگی بر طرف خواهد شد .

نوشته های مشابه
روانشناسی کودک
بررسی اختلالات رفتاری در کودکان
افزایش توجه و تمرکز در کودکان به کمک بازی
روشهای درمان بی نظمی کودکان

لینک اینستاگرام:
https://www.instagram.com/p/BkSV8v1FUeb/